Zencefil - Ginger

Asya mutfağının vazgeçilmezlerinden zencefil Asya ülkelerine ait hemen hemen her mutfakta boy göstermektedir. Hindistan, Afrika ve diğer tüm baharatlı mutfaklarda bolca bulunan zencefilin şifa deposu olduğu artık tüm dünya ülkeleri tarafından kabul görmüştür. Vücudumuzun hemen hemen her yerine faydası bulunan zencefili baharat şeklinde öğütülerek ya da taze formda kullanmak mümkün. Turşusundan tatlısına, içeceklerden yemeklere, kullandığımız sağlık ürünlerinden şampuanlara kadar her alanda artık rahatlıkla görebileceğimiz zencefili sizler için biraz araştırdık.

Zencefil (Zingiber officinale), zencefilgiller familyasından bir metreye kadar boylanabilen, Çok yıllık bir bitkidir. ince-uzun yapraklı, sarı-kırmızı renklerde çiçekler açan, kök yumruları baharat ve ilaç olarak kullanılan, çok yıllık bir bitkidir. Başta Çin olmak üzere, Hindistan, Endonezya, Vietnam, Japonya gibi tropik ya da yarı tropik iklimlerde yetişir. Dış görünüş olarak Yerelması ile aynıdır.

Genelde kök yumruları Baharat olarak dünyanın birçok mutfağında kullanılır. Güney Çin'den gelen Zencefil, önce Hindistan'a; ardından Güneydoğu Asya'ya, Batı Afrika'ya ve Karayipler'e yayılmıştır. Zencefil bitkisinin şekilsiz, parçalar halinde bulunan soyulmuş ya da soyulmamış haldeki kurutulmuş kökleri ya da bunların öğütülmüş hali kullanılan kısımdır. Çöreklere katılır. Ayrıca zencefilden gazoz, şarap, turşu ve reçel yapımında da yararlanılır.

Zencefil, ufak bir bambuya benzeyen bol sulu bir bitkinin kökü. İnsanlık tarihinde 3000 yıldan uzun bir süredir bilinip kullanılıyor. Tarih boyunca Asurlulardan Babillilere, Mısırlılardan Romalılara pek çok farklı uygarlığın mutfağında kullanılan bir baharat olmuş. Uzak Doğu’da ve Asya kıtasında yetiştirilen bitkinin bilimsel adı Zingiber Officinale’dir. İçeriğinde bulunduğu gıdalara lezzet katması ve oldukça sağlıklı olması nedeniyle son yıllarda kullanım oranı oldukça artmıştır.

Çin’in güney bölgelerinde ve Hindistan’da yetişiyor. Asya mutfağında, kuru baharat karışımlarından sonra en yaygın kullanımı olan baharat. Asya ülkelerinde çoğunlukla taze olarak tüketiliyor. Orta Doğu ve Avrupa’ya kervan yollarıyla ulaştığında kuru kökler halinde olduğu için, buralarda zencefili kuru olarak kullanma geleneği yaygınlaşmış.

Zencefil ekildikten 9-10 ay sonra, tam olgunluğa ve ideal lif oranına ulaştığında hasat ediliyor. Güneşte kuruyana kadar bekletiliyor. En kaliteli ürünü elde etmek için kurutulmadan önce kabuğu soyuluyor. Kabuğu soyulmadan kurutulanlar ise ikinci kalite sayılıyor.

Kurutulmuş kök zencefil havanda dövüldükten ya da öğütülerek toz haline getirildikten sonra aroması ortaya çıkar. Hafif limon notaları içeren, sıcak, biberli, topraksı ve odunsu bir aroması vardır. Acı ve keskin tadı biraz yakıcıdır.

Havuç, balkabağı, tatlı patates gibi tatlı sebzelerle çok iyi uyum sağlar. Güveçlere ve özellikle kuru meyvelerin girdiği yavaş pişen et yemeklerine çok yakışır. En popüler kullanım alanlarından biri kekler ve kurabiyelerdir. Ayrıca muz, ananas, armut, portakal gibi meyvelerle de uyumlu bir birliktelik sergiler.

Kurutulmuş zencefil kök olarak ya da öğütülmüş toz şeklinde baharatçılardan temin edilebilir. Satın alırken kalitesine dikkat edin. Düşük kaliteli zencefilin tadı çok keskin, dokusu fazla lifli olur. Kaliteli bir zencefilde ise limonsu notalar kolaylıkla hissedilir.

Kökleri evde öğütmeniz biraz zor olabilir. Dolayısıyla tercihen öğütülmüş, toz şeklinde ve kısa sürede tüketebileceğiniz az miktarlarda satın alın. Bitki çayı gibi kaynatarak kullanacağınız durumlarda ise kök zencefili tercih edebilirsiniz. Hava almayan cam kavanozlarda kurutulmuş kök zencefili en az 2 yıl boyunca saklayabilirsiniz.

Zencefil ve tereyağıyla yapılan kurabiyeler adeta bir efsanedir. Tereyağı ile hazırladığınız klasik kurabiye tarifinize bol miktarda zencefil ve yakın dostu tarçından bir tutam ekleyerek damaklarda iz bırakacak nefis kurabiyeler pişirebilirsiniz.

Sıcak günlerde içinizi serinletirken canlandırıcı etkisiyle enerjinizi yükseltecek ev yapımı zencefilli sodaya ne dersiniz? Bunun için yarım tatlı kaşığı toz zencefili bir bardak suyla birlikte bir cezvede 5 dakika kaynatın. Ocağı kapatıp 10 dakika dinlendirdikten sonra ince bir süzgeçten geçirerek süzün. Bir tatlı kaşığı bal ile tatlandırıp bir bardak maden suyu ile karıştırın. Soğuttuktan sonra limon dilimleri ve nane yaprakları ile servis edebilirsiniz.

Zencefilin canlandırıcı ve metabolizmayı hızlandırıcı etkisinden faydalanabilmek için çorbadan sebze ve et yemeklerine, pişirdiğiniz her şeye damak tadınıza göre bir iki çay kaşığı toz zencefil eklemeniz yeterli olacaktır. Sadece zencefilin pozitif etkilerinden faydalanmakla kalmayacak aynı zamanda yemeğin lezzetine de farklı bir boyut kazandırmış olacaksınız.

Zencefilli ve sarımsaklı sebzeler ızgara et ve tavuğun yanına iyi bir eşlikçidir. Mevsime göre brokoli, karnabahar, lahana, havuç gibi kış sebzelerini ya da kabak, fasulye, bezelye, taze soğan gibi yaz sebzelerini ince ince doğradıktan sonra bir tavada biraz zeytinyağı ile birkaç dakika soteleyin. Bir iki diş ezilmiş sarımsak, biraz tuz ve bir tatlı kaşığı toz zencefil ilave edip karıştırarak birkaç dakika daha beraberce pişirdikten sonra servis edebilirsiniz.

Mutfakta çorbalara, patates, sosis, çeşitli dolmalar, ızgara etler, söğüş, pilav, her türlü beyaz peynire, çeşitli sebzelere, meyve salatasına, çeşitli pastalara, kurabiyelere ve keklere katılır.

Zencefil kökünün bileşiminde önemli etken maddeler var. Taze zencefil etken madde bakımından daha zengin; % 80 su, % 2 protein, % 1 yağ, % 12 nişasta, kalsiyum, fosfor, demir, B ve C vitamini içeriyor. Kuru zencefilde su oranı % 10'dur. Baharat olarak kullanılabilecek 1 çay kaşığı zencefilde besin içeriği mangan hariç ihmal edilebilecek düzeydedir. Bu miktarda zencefil günlük mangan gereksiminin %79'unu karşılar.

Tıbbi kullanımı;

Ilımlı kullanım miktarlarında Zencefil FDA tarafından genel olarak güvenli kabul edilir. Bununla birlikte devamlı kullanılan Coumadin ve Warfarin gibi ilaçlarla etkileşime girebilir ve bu ilaçların güvenli seviyelerini değiştirebilir.

Toz şeklinde kullanımında alerjik döküntüler, güvenli olarak tanımlanmasına rağmen midede yanma, gaz, bulantı gibi belirtilere yol açabilir. Safra taşı olan kişilerde olumsuz etkilere yol açabilir.

Geleneksel tıpta kullanımı;

Geleneksel ve kanıta dayalı olmayan hekimlik uygulamalarında mide rahatsızlığına, baş dönmesine iyi geldiği ifade edilir. Ayrıca iştah açıcı, antiseptik, midevi, gaz söktürücü, sindirimi düzenleyici, solunum yollarını açıcı ve toksin atıcı etkilerinden söz edilmektedir. Bunun yanında kan damarlarını açartığı, terleme ve sıcaklık yaptığı, kalbi canlandırdığı ifade edilir.

Tıbbi araştırmalar;

Amerikan kanser derneğine göre, Zencefil tümörlerin gelişimini önleyici olarak kanser tedavisinde önerilmesine rağmen bu yönde bilimsel kanıtlar sunulamamış, bazı hayvan deneylerinde bu yönde bulgular olmasına rağmen, insanlarda aynı şekilde etki yapıp yapmayacağı bilinmeyen ve daha ileri araştırmalara ihtiyaç duyulan bir konudur.

Sınırlı sayıda araştırmaya göre zencefil deniz tutması, sabah bulantıları ve kemoterapiden kaynaklanan bulantılarda plasebodan daha etkili bulunmuştur. Bununla birlikte post-op bulantılar için zencefilin plasebodan üstünlüğü gösterilememiştir.

Gebelikte kullanımı; Gebelikte bazı araştırmalara göre kullanımı mutajenik, diğer bazı araştırmalara göre ise antimutajenik olarak değerlendirilmiştir.

Aroma terapi masajlarında haricen kullanılan zencefil, kas ve kemik ağrılarına iyi gelir. Darbe sonucu oluşan şişliklerin geçmesi için de zencefil ve diğer baharatlardan üretilen merhemler kullanılır.

Günlük zencefil tüketiminde aşırıya kaçılmamalı. Taze zencefilin gün içerisinde en fazla 1.2 - 1.5 gram aralığında tüketilmesi öneriliyor.

Kendisini otobüs ve deniz tutan kişiler yola çıkmadan önce bir çay kaşığı kadar zencefil tüketebilir. Bağırsakları rahatlatan zencefil mide bulantısını keser.

Son olarak hamilelik ve loğusalık döneminde zencefil daha az tüketilmelidir. Zencefil yedikten sonra ortaya çıkan sağlık sorunlarında mutlaka bir uzmandan yardım alınmalıdır.

Zencefilin başlıca faydaları şu şekildedir:

Sindirimi kolaylaştırır.

Zencefili çay olarak tükettiğinizde bağırsak fonksiyonlarını düzenler ve kötü bakterilerin vücuttan atılmasına yardımcı olur. Şişkinliği azaltır ve karın ağrılarının geçmesine yardımcı olur.

Soğuk algınlığına iyi gelir.

Özellikle kış aylarında ve mevsim geçişlerinde sık sık grip olan kişilerin düzenli aralıklarla zencefil tüketmeleri öneriliyor. Vücudu kış hastalıklarına karşı koruyan ve daha dirençli olmasını sağlayan zencefil, hastalıkları daha kısa sürede atlatmamıza da yardımcı oluyor.

Enfeksiyonları azaltır.

Zencefil mikropları öldürür ve enfeksiyon oluşumunu engellediği gibi, oluşan enfeksiyonların da diğer hücrelere sıçramasını engeller.

Doğal bir ağrı kesicidir.

Damar kaynaklı kas ağrılarını dindiren zencefil, kronik baş ağrılarını da geçirir.

Bademciklerin inmesine yardımcı olur.

Enfeksiyonlar bademciklerin şişmesine ve boğaz ağrısına neden olur, bunların önüne geçmek için bal ile zencefili karıştırmak yeterli olacaktır.

Vücuda Enerji verir.

Diğer baharatlara oranla zencefilde çok daha fazla miktarda magnezyum bulunur. Magnezyum ise hücrelerin daha hızlı çalışmasını ve enerji üretmesini sağlar. böylece sizi zindi tutmaya yardımcı olur.

Böbrek Sağlığını korur.

B6 Vitamini bakımından zengin olan zencefil, böbrek sağlığına da çok iyi gelir, düzenli aralıklarla tüketildiğinde böbrek sancılarını ve taş oluşumlarını engeller.

Kronik öksürüklere iyi gelir.

Yine bal ile karıştırılıp tüketildiğinde inatçı öksürüklerin dindirilmesine yardımcı olur.

Nefes açıcı özelliği bulunur.

Nefes darlığına iyi gelen zencefil özellikle astım hastalarının sıkça tüketmesi tavsiye edilen bir baharattır.

Bağırsak hastalıklarına karşı koruma sağlar.

Zencefil, başta bağırsak fistülü olmak üzere bir çok bağırsak hastalığına iyi gelir.

Tabii ki de dünyada bulunan hemen hemen her şeyin fazlası nasıl zararlı ise zencefilinde fazla kullanımının da bazı zararlı yönleri vardır.

1- Mideye zarar verebilir:

Midesindeki asit oranı normal seviyeden fazla olan kişilerin taze zencefil tüketirken dikkat etmesi gerekir. Zencefil gastrit, ülser ve refü gibi mide hastalıklarının ortaya çıkmasına neden olabilir. Midedeki asit oranını yükselttiği için ekşimeye ve yanmaya yol açar.

2- Alerjik reaksiyona neden olabilir:

Yapılan araştırmaların sonunca zencefilin bazı kişilerde alerjik reaksiyona yol açtığı ortaya çıktı. Zencefile alerjisi olan kişilerde sık görülen belirtiler şunlardır: Deride pul pul dökülme, kızarıklık, kaşıntı.