Kimyon (Cuminum Cyminum), maydonozgiller (Apiaceae) familyasından Mayıs-Haziran ayları arasında, beyaz ve pembemsi renkli çiçekleri açan boyutları 40-60 cm’ye ulaşan bir yıllık otsu bir bitki türüdür. Anavatanı Doğu Akdeniz ve Orta Doğu’dur.
Morfolojik Özellikleri
Gövdeleri dik, üstte dallanır, yaprakları iplik gibi parçalı ve tüysüzdür, çiçekler şemsiye durumunda iken toplanırlar. Şemsiye 3-5 saplıdır, çiçekleri beyaz veya pembe renktedir. Meyvesi köşeli, oval şekilli, 4-5mm boyundadır. Temmuz ayında meyveler olgunlaşır. Özel kokuludur ve meyveleri sabit ve uçucu yağ, tanen ve reçine taşımaktadır. Midevi gaz giderici ve terletici olarak kullanılır. Aynı zamanda özellikle Kuzey Afrika, Orta Doğu, Batı Çin, Hindistan ve Meksika mutfağında çok kullanılan bir baharattır.
Kullanımı
Kimyon baharatı, kimyon bitkisinin olgunlaştıktan sonra toplanıp kurutulan tohumlarından ya da bu tohumların öğütülmesinden elde edilir. Keskin, acı ve biraz sert bir tadı vardır. Özellikle et yemeklerinde kullanılır. Kebap gibi pek çok yöresel yemekte ayrıca bazı içkilere ve hamur işlerine çeşni katma amacıyla kullanılır.
Dağılımı
Kimyonun genel olarak en sık yetiştiği yerler: İran, Özbekistan, Tacikistan, Türkiye, Fas, Mısır, Hindistan, Suriye, Meksika ve Şili’dir. Türkiye’de Ege ve Karadeniz Bölgelerinde kültür olarak yetiştirillir. Hindistan’da kimyon jiira, Pakistan ve İran’da ziira, Batı Çin’de ziran ve Azerbaycan’da ise cirə (cire) olarak adlandırılır.
Kimyonun Faydaları
Neredeyse her mutfakta yerini alan kimyon faydaları bakımından da dikkat çekici bir baharattır.100 gramında 375 kcal bulunur. Vücut sağlığına iyi geldiği kadar ruh sağlığına da iyi gelmektedir. Bir çok hastalığın da tedavisinde destekleyici olarak kullanılıyor.
Kimyon, içerdiği magnezyum, sodyum ve yağları sayesinde sindirimi hızlandırırken, irritabl bağırsak sendromunun da etkilerini azaltıyor, bunun yanında gaz problemleri yaşayanlara da önerilen kimyon sıcak suyla tüketildiğinde mide ağrılarına iyi geliyor.
Demir deposu olan kimyon, bu yönüyle kas ve kemik gelişimine destek veriyor. Ayrıca kan yenileyerek aneminin etkilerini azaltılmasından dolayı da kansızlık sorunu olanlara sıklıkla öneriliyor.
Kimyon ayrıca kanserli hücrelerin oluşumunu engelleyerek özellikle meme ve kolon kanserinin oluşma ihtimalini düşürüyor. Ayrıca tümörlerin yayılmasını engellemeye de destek olduğu biliniyor.
Kandaki şeker düzeyinin dengelenmesini sağlıyor ve diyabete yol açan maddeleri azaltıcı etkisiyle bu hastalığın da riskini azaltıyor.
Kimyon, cilt sağlığı için de önemli bir yer teşkil ediyor. Tahrişleri, dökülmeleri, kızarıklıkları ve sivilceleri azaltıyor. Ayrıca güneş yanıkları için de birebir olan kimyon, içerdiği E Vitamini sayesinde kırışıklıkları önleyerek cildin daha pürüzsüz ve parlak görünmesini sağlıyor. Hazırlanan karışımlarla sedef ve egzama gibi hastalıkların yanı sıra mantar oluşumlarına karşı da çözüm sağlıyor. Kırışıklık, sarkma ve yaşlılık lekeleri gibi cilt bozulmalarını engelliyor.
Kimyon, saç bakım maskesi ile saçların daha sağlıklı olmasını destekliyor. Daha güçlü ve parlak saçlara sahip olmak isteyenler için eşsiz bir bitki olarak öne çıkıyor. Siyah kimyon yağı, zeytinyağı ile karıştırılarak banyo sırasında saça uygulanırsa gür saçlara sahip olunmasını sağlıyor, saç köklerini yeniliyor, saçlardaki dökülmeyi ve yıpranmayı önlüyor.
Gıda kaynaklı enfeksiyonların önüne geçiyor. Gıdaların sebep olduğu mantar ve bakteri gelişimlerini engelliyor. Bu yönüyle antibiyotik özelliği gösteren kimyon, ayrıca bazı bakterilerin ilaçlara karşı direncini kırıyor.
Özellikle kış aylarında ortya çıkan hastalıklara karşı vücut direncini artırıyor, üst solunum yollarında meydana gelen rahatsızlıkları gideriyor.
Karaciğerde oluşan iltihap ve toksinleri azaltıyor.
Kimyon çayının da sakinleştirici etkisi sayesinde depresyon ve stres azaltıcı özelliği öne çıkıyor ve gerginliğe iyi geliyor. Gece yatmadan önce içilen 1 bardak kimyon çayı, daha rahat uyumanıza yardımcı oluyor. Kimyon çayı ayrıca hafızayı da güçlendiriyor.
Kimyon Hangi Gıda Çeşitleriyle İyi Gider?
Baharat haline getirilen kimyon bir çok farklı yemek kültürlerinde kullanılıyor. Hint kökenli olarak düşünülse de eski çağlardan buyana farklı bir çok coğrafyada yer almıştır. Özellikle et yemekleriyle kullanılsa da sebze yemeklerine de oldukça yakışıyor. Etlerin marine edilmesinde önemli bir yere sahip olan kimyon, yemeklere farklı ve keskin bir aroma katıyor, bu yüzden aşırı kullanımdan kaçınılmalı kararında kullanıldığı zamanda müthiş bir etkisi oluyor. Güveç yemekleri, tandır çeşitleri, lahmacun, çiğ köfte, karnıyarık, kokoreç, ciğer kavurma ve içinde et bulunan bir çok yemekte vazgeçilmez konumuyla ön plana çıkıyor. Ayrıca köfte harçlarında da kendine yer bulan kimyon, hem beyaz hem de kırmızı et ile uyumuyla öne çıkıyor.
Vejetaryen yemeklerin fazlasıyla yer aldığı Hint mutfağında kimyon önemli bir yer tutuyor. Bunun sebebi ise Hint mutfağında kimyonun yeri, yalnız başına olduğu kadar çeşitli baharatlarında karışımıyla elde edilen yeni lezzetlerde de her zaman ön planda oluyor. Sebze yemeklerin de olduğu kadar bakliyat grubu yemeklerinde de Hint mutfağının yanı sıra Meksika mutfağında da kullanılan kimyon, özellikle bakliyatlar ile birlikte tüketildiğinde gaz oluşumunu da engelleyebiliyor. Fasulye, nohut, mercimek ve barbunya gibi bakliyat yemeklerinde sıkça karşımıza çıkabiliyor.
Kimyon Nasıl Saklanır?
Diğer tüm baharatlarda olduğu gibi, kimyon da güneş ışığına maruz kalan yerlerde uzun süre tutulmamalı. Evinizin güneş almayan serin bölümlerinde mümkünse cam kavanozlar içerisinde saklanması ya da metal saklama kaplarında tutulması ve hava almaması daha uzun süre dayanıklı olması açısından önemlidir. Bunun yanı sıra ısı değişimlerine maruz kalacak yerlerde (buz dolabı üstü veya fırın benzeri elektronik eşyalar gibi) bulundurulmamasında yarar var aksi taktirde sürekli ısı değişimleri yapısını bozabilir.
Kimyon Çayı Nasıl Yapılır?
Yağ yakımını artıran, sindirimi düzenleyen ve kan şekerini dengeleyen kimyon çayı ile kış aylarının sebep olabileceği hastalıklara karşı önlem alabilirsiniz. İşte kimyon çayı için gereken malzemeler ve hazırlanışı:
· 1 çay kaşığı toz kimyon
· 1 bardak su
· Yarım limon
· 1 çay kaşığı şeker
Oldukça basit bir tarifi olan kimyon çayı için ilk olarak bir çay kaşığı toz halindeki kimyonu bir bardak suya ilave edin. Bir çay kaşığı şekeri de karışıma ekleyin ve bu karışımı biraz karıştırarak kaynatın. Kaynatma işleminden sonra dikkat etmeniz gereken çok önemli bir nokta ise elde ettiğiniz çayı olabildiğince berrak hale gelecek şekilde süzmeniz. İçerisinde yalnızca sıvı haldeki çay kalana kadar süzdüğünüz kimyon çayına son olarak yarım limon sıkın. Çayınız hazır.